De Zelfverkopen.nl-uitspraak
Als voormalig notaris heb ik in de bijna veertig jaar praktijk veel gezien en hoewel ik allang geen notaris meer ben, lees ik nog altijd met belangstelling de rechterlijke uitspraken op het gebied van het notariaat.
De zaak die vorige week mijn aandacht trok, deed me denken aan de tijd dat we nog met pen en papier werkten. Niet omdat er geen computers bij betrokken waren - integendeel - maar omdat de kern van het conflict zo oud was als de notariele praktijk zelf: familieleden die het niet eens kunnen worden over geld.
De casus betrof de nalatenschap van mevrouw Jansen (de naam is gefingeerd, maar de problemen waren echt genoeg). Drie kinderen, een huis, en een executeur die dacht dat internet de oplossing was voor alle problemen. Het resultaat? Een kort geding voor de voorzieningenrechter in Almelo, omdat broer en zus het niet eens konden worden over de vraag of je een huis beter via Zelfverkopen.nl kunt verkopen of via een traditionele makelaar.
De moderne executeur
Beatrice, de executeur in kwestie, is het prototype van de moderne erfgenaam. Efficiënt, kostenbewust, en vol vertrouwen in de zegeningen van de digitale economie. "Waarom zouden we drieduizend euro makelaarskosten betalen als het ook voor tweehonderd euro kan via internet?" vroeg zij zich af. Een terechte vraag, in theorie.
Adrian, haar broer, had daar zijn bedenkingen bij. Hij wilde een makelaar uit de buurt, iemand die het huis kon taxeren, die de markt kende, die hen op de hoogte zou houden. Kortom, iemand van vlees en bloed in plaats van een algoritme.
Het is een discussie die je steeds vaker tegenkomt in de rechterlijke uitspraken. Erfgenamen die denken dat zij hun ouderlijk huis net zo goed via Marktplaats kunnen verkopen als een tweedehands fiets. Anderen die zich vastklampen aan de traditionele makelaar, alsof die een garantie is voor succes.
De waarheid ligt, zoals zo vaak, ergens in het midden.
De commercialisering van het erfrecht
Deze zaak illustreert perfect hoe marktwerking heeft doorgewerkt in wat vroeger een strak gereguleerde sector was. Waar vroeger één makelaar in de buurt het monopolie had, kunnen erfgenamen nu kiezen uit tientallen platforms. Het resultaat? Meer keuze, maar ook meer conflictstof tussen erfgenamen die verschillende voorkeuren hebben.
De rechter in Almelo moest een Salomons oordeel vellen. Enerzijds had Beatrice als executeur het wettelijke recht om te beslissen hoe de nalatenschap wordt afgewikkeld. Artikel 4:144 BW is daarover kristalhelder. Anderzijds had Adrian als mede-erfgenaam wel degelijk belang bij een zorgvuldige verkoop.
De oplossing die de voorzieningenrechter bedacht, was even pragmatisch als wijs: zestien weken via Zelfverkopen.nl, en als het dan niet lukt, komt er alsnog een traditionele makelaar. Een compromis waar niemand helemaal gelukkig van werd, maar waar iedereen mee kon leven.
De ironie van de wet
Het ironische van deze zaak is dat beide partijen gelijk hadden. Adrian had gelijk dat een lokale makelaar voordelen heeft. Beatrice had gelijk dat internet goedkoper is. De wet gaf Beatrice het recht om te kiezen, maar dat maakte Adrians zorgen niet minder terecht. Soms is juridisch gelijk niet hetzelfde als praktisch verstandig.
Wat deze zaak vooral leert, is hoe de digitalisering doorwerkt in het erfrecht. Vroeger was er één manier om een huis te verkopen: via de makelaar. Punt uit. Nu zijn er tientallen platforms, elk met hun eigen voor- en nadelen. De keuzemogelijkheden zijn toegenomen, maar daarmee ook de conflictstof.
In de uitspraken die ik lees zie ik het steeds vaker: erfgenamen die het oneens zijn over de vraag of ze een digitale of een traditionele aanpak moeten kiezen. Voor testamenten, voor verkoop, voor administratie. De oude zekerheid van "zo doen we dat nu eenmaal" is vervangen door een veelheid aan opties.
Is dat slecht? Niet per se. Concurrentie zorgt voor betere dienstverlening en lagere prijzen. Maar het maakt de rol van de executeur wel ingewikkelder. Vroeger hoefde je alleen maar te kiezen uit drie makelaars in de buurt. Nu moet je kiezen uit drie traditionele makelaars, vijf online platforms, en twee hybride varianten.
Praktische les voor executeurs
Mijn advies aan executeurs: leg uw keuzes vooraf uit aan alle erfgenamen. Niet omdat u dat juridisch hoeft te doen, maar omdat het een hoop gedoe scheelt. Een kort mailtje waarin u uitlegt waarom u voor optie A in plaats van optie B kiest, kan weken van discussie voorkomen.
De proceskosten werden gecompenseerd, wat betekent dat beide partijen hun eigen advocaat mochten betalen. Samen goed voor een paar duizend euro aan kosten voor een geschil dat eigenlijk ging over de vraag of je een huis beter via internet of via een makelaar kunt verkopen. Geld dat van de erfenis af gaat, nota bene.
Het is een perfect voorbeeld van wat ik wel eens de "juridisering van het dagelijks leven" noem. Vroeger loste je dit soort conflicten op aan de keukentafel, nu doe je het in de rechtszaal. Beschaafder, maar ook duurder.
Uiteindelijk zal het huis worden verkocht, het geld worden verdeeld, en zal de familie Jansen verder gaan met ieder hun eigen leven. Over een paar jaar lachen ze er waarschijnlijk om. "Weet je nog die keer dat we naar de rechter gingen omdat we het niet eens konden worden over de website Zelfverkopen.nl ?"
Maar voorlopig is het een perfect voorbeeld van hoe de modernisering van ons rechtssysteem soms onverwachte complicaties oplevert. We hebben meer keuzes dan ooit, maar dat maakt beslissen niet per se makkelijker.
En daarom ben ik blij dat ik voormalig notaris ben, en geen rechter. Wij hoefden alleen maar de papieren in orde te maken. Nu kan ik vanaf de zijlijn toekijken hoe het notariaat evolueert, en de rechterlijke uitspraken bestuderen die - af en toe, maar wel te vaak - daaruit voortvloeien.